Karaçay'dan ilk izlenimler..

Dedemin adı Bekmirza, ancak nedense Kafkasya'da akrabaları arasında babasının adıyla Nogay diye biliniyor. Karaçay'da yazılan Atlanı Üsünden atlı kitapta da dedemden Çomalanı caş sabiy Nogay yarışı aldı diye bahsediliyor.

Dedem büyüklerin katıldığı yarışa çocukken girip kazandığını hep anlatırdı, hikaye diye dinlerdik. Fakat Sovyetler yıkıldıktan sonra Atlarla ilgili Kafkasya'da yazılan bir kitapta olay aynen anlattığı şekilde bahsediliyordu. Yalnız bir farkla dedem yarışı kurnazlıkla birinci bitirmiş. Gözden kaybolduktan sonra kestirmeden çıkmış.

Şimdi burada iki versiyon var. Dedem rahmetlinin Türkiye'de Adapazarı yakınlarında da bir cirit oyununda da o bölgenin usta bir yarışçısı karşısında bir birinciliği var. Ben iki yarışı karıştırıyor olabilirim.

Ağabeyimin söylediğine göre, suyun üzerinde atla atlaması veya (suyun üzerine konulan bir ağacın üzerinden atla nehiri geçmesi cirit yarışında olmuş, ben Kafkasya'daki yarışta olduğu gibi aklımda kalmış. Ağabeyimin söylediğine göre, Kafkasya'daki yarışta bir setin veya engelin (çalman) üzerinden atla atlayarak kestirmeden yarışı bitirmiş.
(Cirit yarışında dedem rahmet zor duruma düşünce nehir üzerindeki ağacın üzerinden nehirin öteki tarafına geçmiş ve rakibi bu durum karşısında çaresiz kaldığı için yarışı kaybetmiş. Yarış öncesinde nehir üzerindeki tek atın zor geçebileceği ağaç üzerinden geçebilmek için atla günlerce alıştırmalar yapmış, plan yapmış. Önce atın üzerine ağırlık koyup, noktasından tutarak ağaç üzerinden nehiri geçmiş, sonra atın üzerinde yürüyerek geçmiş, daha sonra atı koşturarak geçmiş.)
Enişte Geriy atlardan çok iyi anladığı için dedem çevresinden ayrılmazmış. Bir seferinde yarışta atına binmek için söz almış. Çevresindekiler Geriy'e çocuğu bindirip atına yazık etme, yarışı kaybedersin falan diyenler olmuş. Geriy ise kulak asmamış, çocuğa bir kere söz verdim, sözümden dönmem, onun hatırına kıracağıma varsın atım yarışı kaybetsin demiş.
Türkiye'de de dedem son yıllarında bile atlardan iyi anlardı. Bir seferinde at bitkin düşmüş, bakımsızdı, dedem sahibine kızmıştı niye ata iyi bakmadın diye. Çevre köylerde atları hasta olanlar dedeme gelirlerdi, çeşitli operasyon aletleri de vardı, bazen ufak çapta ameliyatlar, bazı yerlerinden kan falan alırdı.

Sovyetler Birliği dağılmadan önce Karaçay Cumhuriyetinde Atlanı Üsünden atlı bir kitap yayınlanmış, sınırlar açılınca Eskişehir derneğe veya Şerafettin ağabeye ulaşan kitaplar arasındaymış, kitaba bakarken bir yerde dedemin bize fırsat buldukça anlattığı gibi at yarışını kazandığı yazılıymış. Kitapta dedem Bekmirza'dan bahsedilen kısım:
Birleşik Kafkasya Üç Aylık Dergi, 2000 24. sayısından sayfa 39-40:

Cazlık elde (Dedemlerin yaşadıkları mühit), Dottaylanı Geriy'den (dedemin teyzesinin kocası) usta cok edi atha carav etivde, ol karagan at ozmay koymavçan edi. Öçle salınıp, çars başlanırga köp kalmağan közüvde Geriy bıla birge öçeşedile, bizni atıbız ozarıkdı dep. Geriyni atı da cokdu. Kanşavbiyni atı mında, Calpakda, kesi va elde. Geriy, unutalmayma ol kart adam, belinde da tayağı bıla elge enip ketdi. Kanşavbiyden atın tilerge. Aytmay çapdırsa da Geriyge kim ne aytırık edi, dağıda kaydam, adam birbirine tınglağan, uyalğan etedi, ketedi. 
Erkinlik alıp keldi da, atha carav etip tebredi. Eki caşnı, tayaknı bazman etip, mindirip cengilin sayladı. Ranbaşı değen sırtda bollukdu çars. Çapdıla da, Geriy carav etgen at bir kıçırımğa allıbızdağı sırtta tas bolup ketdi. Atnı üsündegi, Çomalanı Nogay dep bir caşdı. Geriyni katını harip, arı-beri çaba edi, erine açıvlanıp, kabırğadan taş töngeregença barğan atda birevnü caşına bir cuk bolup kaladı, dep. Alay a, bir zat da bolmay, ol öç aldı.

Kamatur.org'ta yazdığım ilk Karaçay izlenimim:

Aziret'ni cılap aytkanları: "Atam Maymul hep hapar aytıp turayedi, 'Hiç unutmayma, çalkı çala turayem Nogaylanı kete turganları haparın alganımda. 16 cılındaki ol caş sabiy Nogay'nı kete turubu közümü allına kelse, kina cılamuklarım keledi. Artından men bu caş sabiyge kalay tözellikme dep cılaganım bugün de esimdedi. Tepsey oynay Çerkez'ge deri (100 kilometreden uzak) ketip kalayedi. Bek tiri, aytılgan bir caşedi. Ol bargan kralda kralnı belgili adamı bolgan bolur. Aldamazladan kuru Nogay'nı üydegisi ketkendi' deyedi."




MEN DE KARAÇAYGA BARDIM


Suat Önalan

Çarşamba, 25 Temmuz 2007 15:41

Bu aynı içinde Karaçay-Çerkez'ge barıp 7 kün kalıp keldim. Konakbayım Karaçay-Çerkez Cumhuriyeti'nin araşaharı Çerkez'de caşagan Çomalanı Aldamazları kavumundan Anzor edi. Anzor Çerkezki şaharda on cıllaça genel cerrahlık, baştabiblik etkendi. Kol, ayak keskence anı aytuvundan gitçe ameliyatla sayılmasa 5 ming kadar ullu iç ameliyatla etkendi. Bir kaç cıl alga bir canından felç geçirgeni sebepli doktorluknu koyup turadı, emeklidi. Cangılada felç bolgan canındaki böbregini de aldırganı halde kina boş turmaydı. Ullu bahçasın kazıp, suvlap, eğip küreşedi. Bahçasında salatalık, domates, çilek, alma, cüzüm, gordoş, sarımsak bir talay zat bardı. Hepsi de dna ları değiştirilmegen hormonsuz savlukga caragan kögetledi. Bahçadan bir kaç alma, salatalık, sarımsaknı Turkiya'ga keltirgenme.

Bu aynı içinde Karaçay-Çerkez'ge barıp 7 kün kalıp keldim. Konakbayım Karaçay-Çerkez Cumhuriyeti'nin araşaharı Çerkez'de caşagan Çomalanı Aldamazları kavumundan Anzor edi.

Anzor Çerkezki şaharda on cıllaça genel cerrahlık, baştabiblik etkendi. Kol, ayak keskence anı aytuvundan gitçe ameliyatla sayılmasa 5 ming kadar ullu iç ameliyatla etkendi. Bir kaç cıl alga bir canından felç geçirgeni sebepli doktorluknu koyup turadı, emeklidi. Cangılada felç bolgan canındaki böbregini de aldırganı halde kina boş turmaydı. Ullu bahçasın kazıp, suvlap, eğip küreşedi. Bahçasında salatalık, domates, çilek, alma, cüzüm, gordoş, sarımsak bir talay zat bardı. Hepsi de dna ları değiştirilmegen hormonsuz savlukga caragan kögetledi. Bahçadan bir kaç alma, salatalık, sarımsaknı Turkiya'ga keltirgenme.

Anzor'nun üydegisi Padimat da uzman doktordu, hastanede işleydi. Padimatları 8 egeç karnaş bolgandıla. Hepsi de cer cerde (Kırgızistan, Kazakistan, Moskova degençe) üniversite bitirgendile. Üniversite okumalarına sebeple ertte 40'lı cıllarını başlarında rahmatlı bolgan ullu karnaşı Karaçaynı tanıngan cazıvcusu, nazmıcısı atı bısağatta tam esime tüşmedi, Batçalanı Mussa bolur mu? Allah rahmat eylesin, karnaşlarına da Karaçaylılaga da okup alim bolurları üçün köp boluşkandı, kıska sayılık ömüründe köp kitapla, cazıvla cazıp Karaçay'ga boluşup igilikle etip ketkendi.

SEN KÖKKE CETE MİYİKSE UVAK TAVLANI İÇİNDE

Samolyotla (uçakla) İstanbul'dan Nalçik'e barırken, bulutlanı üssünden barayet. O kün alayları cangurlu bolganından hep kara-ak bulutla baredi. Canımda olturkan nogerle körgüstü bılayga kara dep. Mingi (Elbruz) tavnu suratlada körgenim siluetine oşagan bir zat bulutlanı üssüne çıkıp köründü. Col bilmegen pilot bulutlaga kireme dep Mingi tavga vurup keterikçe. Bulutla da ak, Mingi tavnı töppesi de ak, Canglız Mingi tavnu töppesi; örgede turgan cangur bulutlanı da carıp örge turgandı. Sen kökke cete miyikse uvak tavlanı içinde sözün eskertirçe. Aynı samolyotta bolgan meni art canlarımdaki koltukta olturgan anası Karaçay, atası Çerkez igi noger (samolyotta kagıtlanı toltururga, gümrükte zat köp boluştu, eruv uşak etti) Murat, kökke cete miyik bulutlanı üssünde turgan Mingi Tavnu suratın tartkanedi.

Malkar-Kabartay Cumhuriyeti'ni araşaharı Nalçik'ten Karaçay-Çerkez Cumhuriyeti'ni ara şaharı Çerkezki aşağı yukarı 180 kilometre. Barırken keçeyedi militsiyala (alayını polisine deniledi) cer cer köp toktatıla, 7 kün sonra ızına Nalçik'ke kündüz kaytarken negesede militsiya pek az cerde meşnalanı (otomobillege alayda meşna deydile) toktatayele, bizni ise hiç toktatmadıla şansıbızga.

KARAÇAY ŞAHAR

Bir eki colda Karaçay şaharga da barıp keldim. Karaçay şahar va kertiden de eruvmuş. Tögeregi tav, ceşil ceget (orman), eki canından eki suv oza Kuban bla Teberdi. Dünyada cennet barase Karaçay şahar bolurga bolur mu? Şaharnı eki kıyırında eki suv oza. Kubannı ağıp bargan suvun kollarıngı avuçlada iç, alay eruv suv. Kirlenmegen suv.

Üçkökenge barırken colda bir cerde tohtadık, Narzan suvnu çıkgan cerinden içtik. Maden suv bolup kalmayın aynı gazozlada bolganıça asitli.

Çerkezki'ge barganımı 4-5'in künü Turkiya'ga konferansla sebepli kelip kete turgan Hasan Halköç'nü telefonundan izlegenem. Ol da alayda haman Karaçay şahar üniversiteni tuvrasında ullu aşarık magazin (tüken) işletken Çomalanı Oğurlu'tuvduklarından Patiya'ga hapar bergendi. Ala da telefon etip körüşürge tanışırga izledile. Bir sonrakı kün Hasan Çerkeski şaharga kelgenedi, Dombayda üy işlegen (müteahhit) Bayramkulladan eki çaş, Rüstem bla Artur'nu meşnalarıbla Dombay'ga dep colga tüştük. Colda kün orta namaznı hep birgeley Kızıl Mejgit'de kıldık. Karaçayga barganıkta, cangur da cavayedi, artıbızdan da Dombay'ga kellikle baredi. Çomalanı Patiya da egeç, ana, küyöv, kelin, tuvduklanı barın da üniversiteni tuvrasındaki sarı kiremitle işlengen magazinde meni saklap turayedile. Alabla da tanışırga kerekliyem. Bayramkullanı caşları Hasan'la meni Karaçay şaharda koyup Dombay'ga kelsegiz bizni izlemeyin koymagız dep kettile. Ol kün cangurnu Dombay'da daha köp cava turganı haparın aldık. Çomalanı Oğurlu tuvduğu rahmatlı Ahmatnı üydegisi, kızları, küyövleri, caşları, kızları, kelinleri Kanamat, Fatima, Patiya, Boris, İndira, Botaşlanı Marat bla tükenni bir kıyırına kurulgan bir masaga olturduk, aşadık içtik söleştik. Bir talay saattan sonra Dr. Anzor'nu ullu caşı Magamet, bacanagı Dottaylanı İslam'la birgeley keldi, meni alaydan alıp obür bacanağı Ahmat'nı tek caşı Rasul'nu birinci tuvgan cılı kutlamasına eltti. Keçe de Ahmat'nı davetlisi bolduk, köpleble olturduk uşak ettik. Ahmat'nı ullu karnaşı carık betli Aliy, 3 küyövü, bir geley iş etkeni Rus ortaklarıbla olturup dağıda aşadık, içtik, söleştik.

KARTATAMI HAPARLARIN STOROJAVAYA ELDE HACİ AZİRET'TEN TINGLADIM

Tınç, tiri, eruv, cumuşak sözlü Çomalanı Aldamazları kavumundan Anzor bla meni ullu caşı Magamet Aldamazlanı kavumnu esas caşağanı Storojavaya eline eltti. Alayda Anzor'nu ullu egeçi, en gitçe karnaşı İsmail ve bir kaç cuvuknu ziyaret ettik. Anzor'nu ullu egeçi son cıllada avruvlu bolgandı. Kızı Asiya da Çerkezki'de işlegen uzman doktor. Kızı Anzorça igi doktor bolsa da ullu egeci kina da Anzor'ga manga ilaç caz dep tileydi. Negesede karnaş başka boladı. Anzor da "kızıngı cazganı ilaçladan igisin cazallık tülme, hem ol menden daha igisin bilirge kerekti, men doktorluknu koyup turama" dep razılığın alırga küreşedi. Storojavaya şaharnı bir kıyırında benzin istasyonu işletken İsmail'in üyüne barganıbızda Çomalanı Aldamazları kavumundan 83 cılındaki Hacı Aziret de keldi. Sabiyliğinden beri namazın ozdurmagan hacige bargan Aziret. Unutmayın aytayım Anzor'nu kartatası Tavsultan da daha suvaplı bolur dep kara cayav Mekke'ge hacige barıp kelgendi. Tavsultan bla Haci Aziret'ni atası Maymul karnaş sabiyleridile.

Hacı Aziret meni daha Çomalanı Aldamazları kavumundan Nogay'nı tuvduklarından biri bolganımı bilmeyedi. Çomaladan İstanbul'ga ketkenleden bir hapar bilemise dep sorganlarında. Aziret'ni cılap aytkanları: "Atam Maymul hep hapar aytıp turayedi, 'Hiç unutmayma, çalkı çala turayem Nogaylanı kete turganları haparın alganımda. 16 cılındaki ol caş sabiy Nogay'nı kete turubu közümü allına kelse, kina cılamuklarım keledi. Artından men bu caş sabiyge kalay tözellikme dep cılaganım bugün de esimdedi. Tepsey oynay Çerkez'ge deri (100 kilometreden uzak) ketip kalayedi. Bek tiri, aytılgan bir caşedi. Ol bargan kralda kralnı belgili adamı bolgan bolur. Aldamazladan kuru Nogay'nı üydegisi ketkendi' deyedi."

Tabii bulanı eşkenimde, kartatam Çomalanı Nogay'nı caşı Bekmirza'nı aytılganın angladım. Kartatam hep aytıp turayedi 16-18 cılında Kafkas'dan kelgenin, dağı da başka haparlabla birgeleyl. Hep Kafkasya'ga termilip turayedi. Sabiy sağatında anasını egeçini eri Dottaylanı Geriy'ni atına minip ullu at çapkan yarışta kalay birinci kelgenin... Bıllay haparla aytkan sağatında gitçe egeçi Anisat "endi aldaganların tüzeltelik adam bolmaganında söleşip turadı" dep külüp çam eteyedi. Barına da Allah rahmet eylesin. 1990'da Sovyetleni çaçılganından sonra Kafkasya'dan kelgen Atlanı Üsünden Üsünden dep bir kitapta Geriy'ni atları anglatılırken caş sabiy Çomala'nı Nogay'nı ullu at çapkan başlaganında toz duman ortasında tas bolup kalay birinçi kelgeni kartatamı aytkanlarına uşap cazılıp tura. Ullu karnaşım Norula da kartatamdan bu haparlanı köp tınglagan bolur. Negese kartatam Bekmirza atası Nogay'nı atıbla bilinedi.

Allah uzun ömür bersin Haci Aziret, "İstanbulluçula nek ketkendile" dengeninde, "Ala dinlerin tutar üçün ketkendile" dep söleşti. Kesi igi dindar bolganından İstanbulluçulaga suklanıp karay bolur.

Anzor bir kün de kurman kesip (Çomaladan sefte sen kelese dep, tüzü allay bir meni barganımı bek örge tutarıkların bilsem belki de barrık da bolmazem:) cuvukların çakırdı. Cuma künü işten ertterek çıkgan Anzor'nu gitçe caşı Alim'le kina üniversitede işlegen usta Karaçay cazıvcu Batçalanı Mussa'nı rahmatlını küyövü Laypanlanı Hasan, dağıda kina cuvukladan kral'da işlegen Elbruz etleni tuvradıla, tişlikleni hazırladıla, kazanda, otda pişirdile. Kina üniversitede işlegen tarih profesörü Çomalanı Aldamazları kavumundan Kazbek seyir haparla ayttı. Biri Çomaları bla, obürü Karaçay'nı tarihible.

ÇOMALARI HUNLANI COLLARIN SAKLAY

Kazbek Çomaları üsünden Hunlanı ayttı. Hunla Çin'den kelip 4. asırda Kumuk’ka cerleşip Bizans’nı cengedile. Batıga Avrupa deri cer cerde tohtap bargandıla. Negesede Hunlanı ozgan cerlerinde Çoma dep tukum atla kalgandı. Kumukla'da Çoma, Çeçenlede Kima, Tegeylede Ttsomaef, Malkar'da Tsomaev-Çomaef, Gürcülede Cumagitze, Macarla'da Çoma. Dağıda Abhaz, Migrel'de de bardı. Macarla'da bek köp Çoma dep dukum atı, Çoma soyadlı generalle barmış. Macarlada Attila atı da köptü. Avrupa'nı köbün algan, daha kart bolmağanlay katını zehirlep öltürülgen Hun İmparatoru Atilla da Çoma tukumundan bolmasın derge de içimden keledi:) Bir Atila eki Fatih. Ekisi de Avrupa'nı hepsin alırga kopkanlarında zehirlenip öltürülgen.

Kazbekni öbür aytkan haparı da Karaçaylılanı üsünden. Adurhay, Karça, Budyan bla Navruz Timurhan'dan kaçıp Karaçay'ga kelip Hurzuk'ta Kırım'dan da adamla keltirip küç saladıla. Çomalarıbla, Batçaları Adurhay'dan keledile. Adurhay karuvlu cigit savaşçı, Karça va akıllı, siyasette başı caraşadı, andan ol Karaçaynı tamadası ornuna olturadı.

Keçe Kazbekle birgeley Batçaladan Padimat'nı bir karnaşı Amr köp haparla ayttıla, Türkiya'daki kayda da bolsa dünyanı her cerindeki Karaçaylılaga igilikle tiledile, algışla ayttıla. Kuru Karaçaylılaga igilik tilemekle kalmadıla Rus, Türk herkesge algışla, igilikle tiledile. Çomalanı Oğurlunu tuvduklarından Fatima da egeçi Patiya'nı eri Kanamat, Fatima'nı karnaşı Boris de Karaçaylılaga köp salamla berdile, igilikle tiledi, algışla ettile.

Karaçay şaharnı ullu mejgitinde bizni Yakapınar elden Zaliy teyzanı caşı Sarı'nı efendi bolup azan kıçırgan haparın eştim kuvandım:) Canglız tar zaman tar künlede Karaçay şaharga barganımdan körüşelmedim. Mejgitni kıyırından ozarken birini oşatkan da etgenek. Hasan Halköç'ten salam iygenem. Ne eteyim bir sonrakı sefer:)

***